Уюшган жиноятчилик ва унга қарши кураш ҳозирги пайтда жаҳон ҳамжамиятини хавотирга солаётган масалалардан бири сифатида намоён бўлмоқда. Хусусан, глобаллашув жараёнида уюшган жиноятчиликнинг трансмиллий характер касб этиши бу муаммога етарли эътибор берилишини тақозо этмоқда. Жаҳон аҳлини хавотирга солаётган ва уюшган жиноятчиликнинг ривожланишига замин яратаётган трансмиллий характердаги жиноятлардан бири бу жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш жиноятидир.
Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 243-моддасига асосан, жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш, яъни пул маблағлари ёки бошқа мол-мулк жиноий фаолият натижасида топилган бўлса, уни ўтказиш, мулкка айлантириш ёҳуд алмаштириш йўли билан унинг келиб чиқишига қонуний тус бериш, ҳудди шунингдек бундай пул маблағлари ёки бошқа мол-мулкнинг асл хусусиятини, манбаини, турган жойини, тасарруф этиш, кўчириш усулини, пул маблағларига ёки бошқа мол-мулкка бўлган ҳақиқий эгалик ҳуқуқларини ёки унинг кимга қарашлилигини яшириш ёҳуд сир сақлаш жиноят сифатида эътироф этилади ва Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг “Жамоат хавфсизлигига қарши жиноятлар” қаторига киритилган.
Бошқа бир қатор давлатлар жиноят қонунида эса бу жиноят содир этиш усулига кўра бир неча кўринишлари алоҳида кўрсатилади. Масалан, Корея Республикаси Жиноят кодексида “Ўғирланган мулк билан боғлиқ жиноятлар”, Исроил Жиноят қонунида “Ўғирланган мулк” ва Россия Федерациясининг жиноят кодексида жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш жинояти “иқтисодий фаолият соҳасидаги жиноятлар” туркумига киритилган ва жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш жинояти шахсан жиноят содир этиш орқали топилган даромадларни легаллаштириш ва бошқа шахслар томонидан жиноят содир қилиш орқали топилган даромадларни легаллаштириш каби кўринишларини фарқлайди.
Халқаро ҳуқуқ доктринаси ва амалиётида эса жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легллаштириш “пулларни ювиш, тозалаш” сифатида эътироф этилади ҳамда наркотрафик, порахўрлик, ўғрилик ва бошқа ноқонуний ҳаракатлар натижасида олинган пул маблағларининг “ҳақиқий” кўринишини яшириш мақсадида қонуний молия тизимидан фойдаланиш сифатида баҳоланади.
Жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш жинояти бир давлат чегараларидан бошқа давлат чегараларига ўтар экан жиноятчиликнинг бу турига қарши курашда халқаро-ҳуқуқий ҳамкорликни йўлга қўйиш лозим бўлади.
Давлатларнинг жиноий ишлар бўйича ҳамкорлиги икки томонлама ва минтақавий даражада ривожланади ва бундай ҳамкорликнинг фақат айрим жиҳатлари кўп томонлама халқаро шартномаларга киритилади. Трансмиллий жиноятларга қарши курашишда БМТ, Европа иттифоқи, МДҲ, Шанхай Ҳамкорлик Ташкилоти, Европа хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилоти каби универсал халқаро ташкилотлар томонидан қабул қилинадиган барча ҳуқуқий ҳужжатлари ўзига хос ўрин тутади. Ушбу универсал халқаро ташкилотлардан ташқари асосий вазифаси жиноятчиликка, жумладан, жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш жиноятига қарши кураш бўлган Интерпол ва Шанхай Ҳамкорлик Ташкилоти каби халқаро ташкилотларнинг фаолиятига ҳам кўп жиҳатдан жиноятчиликка қарши кураш механизмига таъсир қилади.
Жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш жиноятини трансмиллий характердаги жиноят сифатида эътироф этишнинг яна бир ўзига хос жиҳати сифатида, жиноятнинг халқаро ҳуқуқ субъектлари ва жисмоний шахслар томонидан содир этилишини ва жиноят субъектларининг жавобгарлик механизмини таъкидлаш лозим.
Юқоридагиларга асосан жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштиришга қарши курашда халқаро-ҳуқуқий ҳамкорлик муҳим аҳамиятга эга бўлиб, бундай ҳамкорлик мазкур жиноятнинг юридик табиатидан келиб чиқади ҳамда унга қарши кураш олиб боришнинг зарурий шартларидан бири ҳисобланади.
Аминбой Қаландаров
Иқтисодий жиноятларга қарши курашиш Департаменти
Хоразм вилояти бошқармаси катта инспектори